Από τη μικρή οθόνη στη μεγάλη και από τη μεγάλη στη μικρή…

Mar 5

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια έχει οδηγήσει στην αυξημένη χρήση της οθόνης ανάμεσα σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Ζούμε σε μία εποχή ταχείας τεχνολογικής ανάπτυξης με ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο ψηφιακό τοπίο όπου πλέον τα παιδιά με μεγάλη ευκολία και συχνότητα εκτίθενται σε ηλεκτρονικές συσκευές. Καθώς αυτό το ψηφιακό τοπίο συνεχώς αλλάζει, τα παιδιά εμπλέκονται όλο και περισσότερο στον τεχνολογικό κόσμο. Για την τρέχουσα νέα γενιά οι ηλεκτρονικές συσκευές αποτελούν κεντρικό κομμάτι της καθημερινότητας. Λαμβάνοντας υπόψιν αυτό το αχαρτογράφητο ψηφιακό έδαφος είναι πολύ μεγάλη η ανάγκη να κατανοήσουμε τη σύνδεση ανάμεσα στον χρόνο έκθεσης μπροστά στην οθόνη και στην επίδραση που αυτός έχει στην ανάπτυξη των παιδιών.

Ο χρόνος που περνάει κάποιος χρησιμοποιώντας οποιαδήποτε ηλεκτρονική συσκευή με οθόνη (ηλεκτρονικός υπολογιστής, λάπτοπ, τάμπλετ, τηλεόραση, κονσόλες βιντεοπαιχνιδιών, κινητά τηλέφωνα) είναι ευρέως γνωστός ως χρόνος χρήσης οθόνης (Screen Time). Η χρήση του ίντερνετ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθώς επίσης και η επικοινωνία μέσω γραπτών μηνυμάτων είναι όλες δραστηριότητες οι οποίες συμπεριλαμβάνονται στον ορισμό του χρόνου χρήσης οθόνης. Αμιγώς ακουστικές δραστηριότητες, όπως η συνομιλία μέσω τηλεφώνου και το άκουσμα μουσικής, δεν συμπεριλαμβάνονται στον ορισμό.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organization), όπως επίσης και διάφορες εθνικές παιδιατρικές κοινότητες, έχει δημοσιεύσει κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τον χρόνο χρήσης οθόνης βάση ηλικίας, προτείνοντας ο χρόνος έκθεσης για παιδιά προσχολικής ηλικίας να μην ξεπερνάει τη μία ώρα ημερησίως. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων (American Academy of Pediatrics) ο προτεινόμενος χρόνος έκθεσης μπροστά στην οθόνη για παιδιά από 0 έως 18 μηνών είναι 0, σημειώνοντας ότι είναι θεμιτό να γίνεται χρήση συσκευών μόνο για βιντεοκλήσεις με αγαπημένα πρόσωπα. Ιδανικά, ο προτεινόμενος χρόνος για τη χρήση οθόνης ανά ηλικιακή ομάδα διαμορφώνεται ως εξής: 0,5 – 1 ώρα/ημέρα για παιδιά 3 έως 7 ετών, 1 ώρα/ημέρα για παιδιά από 7 έως 12 ετών, 1,5 ώρα για παιδιά από 12 έως 15 ετών και 2 ώρες/ημέρα για εφήβους 16 ετών και άνω. Οι προτεινόμενες οδηγίες του Καναδά (24-H Movement Guidelines for the Early Years in 2017) αναφέρουν ότι τα παιδιά κάτω των 5 ετών πρέπει να περιορίσουν τη χρήση της οθόνης στην μία ώρα ημερησίως, να συμμετέχουν σε δραστηριότητες που περιλαμβάνουν κίνηση τουλάχιστον 180 λεπτά ανά ημέρα και τέλος, να κοιμούνται τουλάχιστον 10 ώρες στη διάρκεια ενός εικοσιτετράωρου.

Η ηλικία έναρξης της εντατικής ενασχόλησης των παιδιών με τις οθόνες έχει πλέον μειωθεί δραματικά από τα τέσσερα έτη που ήταν το 1970 στους πρώτους τέσσερις μήνες ζωής ενός παιδιού. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ο χρόνος χρήσης οθόνης έχει σχεδόν διπλασιαστεί ανάμεσα στα παιδιά. Πρόσφατες έρευνες αναφέρουν ότι ο μέσος χρόνος ημερήσιας έκθεσης παιδιών προσχολικής ηλικίας (1 έως 3 ετών) στη Βόρεια Αμερική κυμαίνεται από 0 έως 3,3 ώρες/ημέρα.

Σίγουρα η τοποθέτηση ενός παιδιού μπροστά σε μία οθόνη είναι το μόνο εύκολο – πρόσκαιρα – προκειμένου να έχουν οι γονείς την άνεσή τους να κάνουν δουλειές του σπιτιού, να πάρουν λίγο χρόνο για τον εαυτό τους, να αποφύγουν τυχόν γκρίνια ή αναστάτωση του παιδιού, να μπορέσουν να το ταΐσουν πιο εύκολα, να το κρατήσουν ξύπνιο μέσα στο αυτοκίνητο, κάνοντας έτσι λίγο πιο εύκολη την ήδη αρκετά απαιτητική ημέρα τους. Παρά την επιφανειακή ευκολία όμως, ενδεχομένως να μην γίνονται αντιληπτές οι πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες τις οποίες θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε μεταγενέστερα.

Η καθημερινή χρήση οθόνης που ξεπερνάει τα προτεινόμενα χρονικά όρια στην παιδική ηλικία έχει συνδεθεί με αρνητικά αποτελέσματα που αφορούν την υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Οι έρευνες υποδεικνύουν ότι παιδιά που αφιερώνουν πάνω από μία ώρα την ημέρα μπροστά σε κάποια οθόνη είναι πιο πιθανό να είναι ευάλωτα ως προς τη φυσική τους κατάσταση, τις κοινωνικές δεξιότητες, τη συναισθηματική τους ωριμότητα, τις γνωστικές λειτουργίες τους καθώς επίσης και τις γλωσσικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, συγκριτικά με παιδιά που αφιερώνουν έως μία ώρα ημερησίως. Σε σύγκριση με παιδιά που εκτίθενται σε οθόνες λιγότερο από 1 ώρα την ημέρα, παιδιά που ο χρόνος έκθεσής τους μπροστά στην οθόνη υπερβαίνει τις 2 και 3 ώρες ανά ημέρα έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν προβλήματα στη συμπεριφορά τους, αργοπορημένη κατάκτηση γλωσσικών εννοιών καθώς και αργοπορημένη κατάκτηση αναπτυξιακών οροσήμων.

Στον αντίποδα, υπάρχουν ορισμένες έρευνες οι οποίες αναφέρουν ότι, για παιδιά άνω των δύο ετών, η παρακολούθηση προγραμμάτων υψηλής ποιότητας περιεχομένου μαζί με τους γονείς τους και όχι μόνων τους, μπορεί να ενισχύσει τις κοινωνικές και γλωσσικές δεξιότητες του παιδιού καθώς επίσης να εμπλουτίσει τις γνώσεις του.

Ωστόσο, η πλειοψηφία των ερευνών υποστηρίζει ότι η πρώιμη αυξημένη έκθεση στις οθόνες ως συνήθεια παγιώνεται στη διάρκεια της ζωής ενός παιδιού και αυτή η υπερβολική χρήση της οθόνης μπορεί να επιφέρει επιβλαβείς συνήθειες με αρνητική επίδραση στην υγεία των παιδιών μακροπρόθεσμα.

Σοβαρές συνέπειες παρατηρούνται στην ανάπτυξη των γνωστικών λειτουργιών, στις εκτελεστικές λειτουργίες, στα επίπεδα προσοχής, στη μνήμη εργασίας, στην ικανότητα μετάβασης από μία δραστηριότητα σε μία άλλη, στην αισθητικοκινητική ανάπτυξη, στη σχολική και ακαδημαϊκή επίδοση, στη γλωσσική ανάπτυξη και στις κινητικές δεξιότητες ενός παιδιού. Επιπλέον, οι οθόνες μπορεί να έχουν επιβλαβείς συνέπειες όσον αφορά τη φυσική κατάσταση των παιδιών καθώς ο χρόνος ακινησίας μπροστά από μια οθόνη θα μπορούσε να είναι χρόνος κίνησης και ενεργούς συμμετοχής σε κάποια δραστηριότητα είτε εντός είτε εκτός σπιτιού. Η παχυσαρκία, οι διαταραχές του ύπνου, ψυχικά θέματα υγείας όπως η κατάθλιψη και το άγχος μπορούν να αποτελέσουν συνέπειες της υπερβολικής χρήσης της οθόνης. Επιπρόσθετα, η χρήση της οθόνης μπορεί να σταθεί τροχοπέδη στην ικανότητα ενός παιδιού να αποκωδικοποιεί και να αντιλαμβάνεται συναισθήματα, να αναπτύξει τις κοινωνικές του δεξιότητες, μπορεί να πυροδοτήσει επιθετικές συμπεριφορές και γενικότερα να είναι επιζήμια για την ψυχική του υγεία. Η υπερβολική χρήση της οθόνης μπορεί να οδηγήσει στην έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας, ενδιαφερόντων και συσχετισμού. Σε άτομα που υπερβαίνουν τα προτεινόμενα χρονικά όρια έκθεσης μπροστά σε κάποια οθόνη αγγίζοντας τα όρια του εθισμού, παρατηρούνται δομικές αλλαγές στις περιοχές του εγκεφάλου που ευθύνονται για τη συναισθηματική ρύθμιση και τον γνωστικό έλεγχο.

Υπάρχει αυξημένη ανησυχία ανάμεσα στην επιστημονική κοινότητα για το πώς ο χρόνος που περνάει ένα παιδί μπροστά στην οθόνη μειώνει σημαντικά την ποιότητα και την ποσότητα της αλληλεπίδρασής του με τους γονείς/κηδεμόνες του, οδηγώντας σε λιγότερες ευκαιρίες για το παιδί να εξασκήσει και να αναπτύξει τις γλωσσικές του ικανότητες, τις κινητικές του δεξιότητες και τη συναισθηματική του ρύθμιση.

Έρευνες δείχνουν ότι ο χρόνος που περνούν παιδιά κάτω των πέντε ετών σε ένα δωμάτιο όπου η τηλεόραση είναι ανοιχτή έχει αρνητική επίδραση στη γλωσσική ανάπτυξη, στις γνωστικές και στις εκτελεστικές του λειτουργίες. Η υπερβολική παρακολούθηση τηλεόρασης μπορεί εν δυνάμει να επηρεάσει αρνητικά τη γλωσσική ανάπτυξη και την ικανότητα ανάγνωσης στις μικρές ηλικίες. Αποφεύγετε να αφήνετε την τηλεόραση ανοιχτή με τις ώρες παρουσία των παιδιών. Επιλέξτε με προσοχή ποια προγράμματα θα παρακολουθούν τα παιδιά σας ανάλογα με την ηλικία τους, παραμένοντας δίπλα τους, εξηγώντας τους και σχολιάζοντας τι είναι αυτό που παρακολουθούν.

Ειδικά για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι πολύ σημαντικό να βιώνουν ποικίλα ερεθίσματα στην καθημερινότητά τους που δεν σχετίζονται με κάποια οθόνη (τηλεόραση, κινητό, τάμπλετ), καθώς το 80% της ανάπτυξης του εγκεφάλου συμβαίνει κατά τη διάρκεια των πρώτων τριών χρόνων της ζωής ενός παιδιού. Οι οθόνες δεν μπορούν να προσφέρουν μία πλούσια σε ερεθίσματα μάθηση. Τα μικρά παιδιά δεν μαθαίνουν ενεργητικά τη γλώσσα τους μέσω της οθόνης, την μαθαίνουν καλύτερα μέσα από την αλληλεπίδρασή τους με έναν άλλον άνθρωπο και μέσω της χρήσης πραγματικών αντικειμένων.

Οι αρνητικές συνέπειες που αποτελούν απόρροια της υπερβολικής χρήσης της οθόνης δεν μπορούν να αναιρέσουν τα οφέλη που αυτή προσφέρει υπό σωστές προϋποθέσεις. Ανάμεσα σε άλλα, η σωστή χρήση της οθόνης δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να ενημερωθούν για νέες πληροφορίες και γεγονότα της τρέχουσας επικαιρότητας, βοηθάει φίλους και μέλη οικογενειών να κρατήσουν επαφή παρά τη χιλιομετρική απόσταση που μπορεί να τους χωρίζει, ενισχύει την πρόσβαση σε κοινωνικά δίκτυα υποστήριξης σε ανθρώπους με σοβαρές ασθένειες που τους καθηλώνουν στο σπίτι ή σε ανθρώπους με αναπηρία, βοηθάει τα παιδιά σχολικής ηλικίας να εμπλουτίσουν τις εγκυκλοπαιδικές τους γνώσεις.

Συνοψίζοντας, είναι πολύ σημαντικό για τους γονείς και τους κηδεμόνες, τους δασκάλους και τους επαγγελματίες υγείας, αναγνωρίζοντας τα οφέλη που μπορεί να επιφέρει η χρήση της οθόνης υπό συγκεκριμένες συνθήκες, να μπορούν ταυτόχρονα να αντιλαμβάνονται και τους πιθανούς μελλοντικούς κινδύνους που ελλοχεύουν στην υπερβολική χρήση οθόνης ώστε να παίρνουν τα κατάλληλα αντίμετρα για να ενισχύουν την υγιή ανάπτυξη των παιδιών χρησιμοποιώντας εναλλακτικές δραστηριότητες (για τις οποίες θα μιλήσουμε σε επόμενο άρθρο) που θα προωθούν τις γνωστικές, επικοινωνιακές – γλωσσικές, κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητές τους.

Τέλος, αν υπάρχει κάτι που σας προβληματίζει ως προς τον χρόνο που περνάει το παιδί σας μπροστά στην οθόνη, καλό θα είναι να απευθυνθείτε στον παιδίατρό σας.

Ελένη Κωνσταντοπούλου

Λογοθεραπεύτρια, MSc

Παραπομπές:

1. Sudheer Kumar Muppalla, Sravya Vuppalapati, Apeksha Reddy Pulliahgaru, Himabindu Sreenivasulu. Effects of Excessive Screen Time on Child Development: An Updated Review and Strategies for Management, Cureus 15(6) (2023).

3. Salima Kerai, Alisa Almas, Martin Guhn, Barry Forer & Eva Oberle. Screen time and developmental health: results from an early childhood study in Canada, BMC Public Health volume 22, article number: 310 (2022).

4. Brae Anne McArthur, Suzanne Tough & Sheri Madigan. Screen time and developmental and behavioral outcomes for preschool children, Pediatric Research volume 91, pages1616–1621 (2022).

5. Chloe Wilkinson, Dr Felicia Low, Sir Peter Gluckman. Screen time: the effects on children’s emotional, social, and cognitive development, (2021).

6. Tassia K. Oswald, Alice R. Rumbold, Sophie G. E. Kedzior, Vivienne M. Moore. Psychological impacts of “screen time” and “green time” for children and adolescents: A systematic scoping review, PLOS ONE 15 (9) (2020).

7. Gadi Lissak. Adverse physiological and psychological effects of screen time on children and adolescents: Literature review and case study, Environmental Research volume 164, pages 149-157 (2018).

8. https://identifythesigns.org/

9. https://www.healthychildren.org/

10. https://csepguidelines.ca/

Εικόνα: από Cookie the Pom στο Unsplash.

Eleni Konstantopoulou