Ένα διάλειμμα από την οθόνη

Σε προηγούμενο άρθρο είδαμε ότι ενώ η χρήση της οθόνης μπορεί να έχει θετική επίδραση στα παιδιά ως ενός ορισμένου σημείου (π.χ. συμμετοχή σε επιμορφωτικά, εκπαιδευτικά προγράμματα πάντα με την παρουσία και συμμετοχή ενήλικα στο πλευρό τους), η παρατεταμένη χρήση της οθόνης στην παιδική ηλικία έχει κυρίως συνδεθεί με αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη των παιδιών, συμπεριλαμβάνοντας προβλήματα συμπεριφοράς, δυσκολία ρύθμισης των συναισθημάτων, καθυστέρηση λόγου και δυσκολίες στην ομιλία, διαταραχή του ύπνου, παχυσαρκία, χαμηλότερη επίδοση στα σχολικά μαθήματα και σοβαρές συνέπειες στην ανάπτυξη των γνωστικών λειτουργιών.

Στο παρόν άρθρο θα δούμε τρόπους μείωσης της υπερβολικής χρήσης της οθόνης καθώς και εναλλακτικές προτάσεις που μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά.

Ζητάμε από τα παιδιά να αλλάξουν τις συνήθειες που αφορούν στην αλόγιστη χρήση της οθόνης – στις οποίες ενδεχομένως να τα έχουμε ωθήσει εμείς, για χάριν δικής μας ευκολίας – χωρίς ωστόσο να τους δίνουμε εναλλακτικές προτάσεις αφενός και αφετέρου χωρίς κι εμείς οι ίδιοι να αλλάζουμε τις κακές μας συνήθειες. Πώς περιμένουμε λοιπόν από τα παιδιά, ξαφνικά και ακαριαία, να σταματήσουν να χρησιμοποιούν την οθόνη, όταν εμείς οι ίδιοι, οι θεωρητικά πιο πειθαρχημένοι ως ενήλικες, δεν μπορούμε να περιορίσουμε την αλόγιστη χρήση της;

Τα παιδιά μιμούνται πράξεις, όχι λόγια.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ως γονείς, κηδεμόνες και φροντιστές αποτελούμε το πιο ισχυρό παράδειγμα για τα παιδιά και το πιο σημαντικό μέσο για την ενίσχυση των επικοινωνιακών τους δεξιοτήτων. Ας γίνουμε λοιπόν, ένα καλό παράδειγμα για τα παιδιά. Ας απενεργοποιήσουμε την τηλεόραση και ας βάλουμε το κινητό μας στη σίγαση κατά τη διάρκεια του χρόνου που έχουμε ορίσει ότι είναι χρόνος χωρίς οθόνη αλλά χρόνος με το παιδί.

Αν θέλουμε όντως μία κακή συνήθεια να περιοριστεί ή και να εξαλειφθεί θα πρέπει να εξηγήσουμε τους λόγους, θα πρέπει να δώσουμε στο παιδί να καταλάβει, ανάλογα με την ηλικία του, γιατί η συνήθεια αυτή είναι επιβλαβής μακροπρόθεσμα – αν όχι και βραχυπρόθεσμα – και όχι απλά να απαγορεύουμε τη χρήση.

Η αλλαγή δεν θα συμβεί εν μία νυκτί. Η αλλαγή απαιτεί χρόνο, υπομονή και συνέπεια.

Ο περιορισμός της χρήσης της οθόνης θα πρέπει να είναι σταδιακός, τροφοδοτώντας παράλληλα το παιδί με δραστηριότητες που βρίσκει ενδιαφέρουσες και διασκεδαστικές. Αυτό φυσικά προϋποθέτει ότι γνωρίζουμε τα ενδιαφέροντα του παιδιού. Αποτελεί όμως κι ένα εναρκτήριο σημείο επαναγνωριμίας. Είναι μία ευκαιρία να ανακαλύψουμε τι αρέσει στο παιδί, αλλά και για το παιδί να ανακαλύψει τι αρέσει σε εμάς. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να χτίσουμε έναν υγιή δίαυλο επικοινωνίας, έξω από πρέπει και αυστηρούς κανόνες. Με γνώμονα τα κοινά μας ενδιαφέροντα μπορούμε να χτίσουμε γέφυρες συνάντησης με το παιδί. Ακόμα κι αν δεν υπήρχαν, μέσα από συζητήσεις και την κοινή εξερεύνηση μπορούν να δημιουργηθούν.

Αν θέλουμε να βάλουμε όρια στα παιδιά ας το κάνουμε με υγιή τρόπο και όχι με επιβολή από τη θέση ισχύος που βρισκόμαστε έναντί τους ως ενήλικες.

Ποτέ δεν είναι αργά για να αλλάξουμε μία κακή συνήθεια.

Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού μπορούμε να επιδοθούμε σε διαφορετικές δραστηριότητες προσαρμόζοντάς τες αναλόγως στις κοινές μας ανάγκες. Μαζί μπορούμε να φτιάξουμε παζλ, να παίξουμε επιτραπέζια, να ζωγραφίσουμε, να διαβάσουμε παραμύθια, να παίξουμε παιχνίδια ρόλων, να ακούσουμε την αγαπημένη μας μουσική, να χορέψουμε, να κάνουμε χειροτεχνίες, να ξεφυλλίσουμε περιοδικά και να κόψουμε τις εικόνες που μας αρέσουν για να φτιάξουμε κολλάζ, να μαγειρέψουμε, να κάνουμε δουλειές του σπιτιού, να ασχοληθούμε με την κηπουρική, να πάμε βόλτα με τα ποδήλατα, να επισκεφτούμε κάποιο μουσείο, να περπατήσουμε και να εξερευνήσουμε τη γειτονιά μας, να παρακολουθήσουμε μία θεατρική παράσταση, μία παράσταση χορού ή μία συναυλία.

Εάν τα παιδιά βαριούνται ενώ βρισκόμαστε σε κάποιο εστιατόριο ή καφετέρια, μπορούμε να περπατήσουμε μαζί τους για να δούμε τον υπόλοιπο χώρο και να επισκεφθούμε την κουζίνα, αν είναι εφικτό, για να χαιρετήσουμε το προσωπικό, μπορούμε να έχουμε μαζί μας μαρκαδόρους και μπλοκ ζωγραφικής, κάποια βιβλία που μπορούν να ξεφυλλίσουν/διαβάσουν ή κάποια δραστηριότητα που μπορούμε να κάνουμε από κοινού. Αντί να χρησιμοποιήσουμε την οθόνη ως μέσο για να ηρεμήσουν τα παιδιά σε περίπτωση που είναι αναστατωμένα ή  που γκρινιάζουν, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εναλλακτικές λύσεις έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους, να βρίσκουν τρόπους να ηρεμούν, να μάθουν να διαχειρίζονται και τη βαρεμάρα δημιουργικά.

Εάν τα παιδιά ζητούν την οθόνη ενώ βρισκόμαστε σε κάποιο μεταφορικό μέσο, μπορούμε να παίξουμε παιχνίδια παρατηρητικότητας (π.χ. ας βρούμε πόσοι επιβάτες φοράνε μπλε ρούχα, πόσοι επιβάτες κάθονται σε κάθισμα, κ.λπ.), να βάλουμε μουσική και να τραγουδήσουμε, να σκεφτούμε όσο πιο πολλές λέξεις μπορούμε από ένα συγκεκριμένο φώνημα και να βρούμε αντικείμενα γύρω μας που ξεκινούν από αυτό το φώνημα, να κολλήσουμε αυτοκόλλητα σε μπλοκ, να συζητήσουμε για κάτι που μας αρέσει.

Εάν το να αποφύγουμε τη χρήση της οθόνης φαντάζει αδύνατο, καλό θα είναι να επιλέξουμε επιμορφωτικά προγράμματα για να παρακολουθήσουμε ή για να παίξουμε μαζί με το παιδί έτσι ώστε το παιδί να χρησιμοποιεί την οθόνη ως μέσο μάθησης, για να βρίσκει δημιουργικές ιδέες και να μπορεί να μοιράζεται αυτές τις εμπειρίες με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν υγιή όρια ως προς τον χρόνο που θα επιτρέπεται στα μέλη της οικογένειας να περνούν μπροστά σε κάποια οθόνη έτσι ώστε να μπορούν να περνούν ποιοτικό και εποικοδομητικό χρόνο σε δραστηριότητες που ενισχύουν τον εγκέφαλο του παιδιού, την επικοινωνία του και την κοινωνική και συναισθηματική του ανάπτυξη. Η συνομιλία με το παιδί, η ανάγνωση βιβλίων, το ομαδικό παιχνίδι, το τραγούδι και ο χορός μαζί του, οι βόλτες στη φύση είναι τέτοιες δραστηριότητες.

Για να αποφύγουμε τον πειρασμό, μπορούμε να τοποθετήσουμε τις οθόνες εκτός του οπτικού πεδίου των παιδιών. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το να παραμένουν οι οθόνες εκτός του υπνοδωματίου και να αποφεύγεται η χρήση της οθόνης μία ώρα πριν τον ύπνο. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να είμαστε προσεχτικοί και με τη δική μας χρήση ενώ τα παιδιά είναι παρόντα. Όταν αλληλεπιδρούμε με τα παιδιά, καλό είναι να τους δίνουμε την αμέριστη προσοχή μας, απερίσπαστοι από τα ερεθίσματα κάποιας οθόνης.

Ωφέλιμο θα είναι να ενημερώσουμε τα άτομα που περνούν χρόνο με το παιδί (παππούδες, θείοι, φροντιστές, δάσκαλοι) για τους κανόνες που έχουμε θέσει σε σχέση με τη χρήση της οθόνης έτσι ώστε να υπάρχει συνέπεια στην τήρησή τους.

Τέλος, αν υπάρχει κάτι που μας προβληματίζει ως προς τον χρόνο που περνάει το παιδί μπροστά στην οθόνη, καλό θα είναι να απευθυνθούμε στον παιδίατρο, στον λογοθεραπευτή ή σε κάποιον επαγγελματία υγείας που εμπιστευόμαστε.

Ενώ το κινητό και οι κάθε μορφής οθόνες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, είναι υψίστης σημασίας το να βρούμε χρόνο για να αλληλεπιδράσουμε με το παιδί μας χωρίς αυτά, να το κοιτάξουμε στα μάτια, να παρατηρήσουμε τις κινήσεις του και όλα όσα του τραβούν την προσοχή και του εγείρουν το ενδιαφέρον. Μπορεί το παιδί να μην μας ευχαριστήσει, εμείς όμως θα ευχαριστούμε τον εαυτό μας που πήραμε τον χρόνο για να συνδεθούμε μαζί του ουσιαστικά ώστε να το βοηθήσουμε να αναπτυχθεί και να μάθει με γνώμονα την αγάπη και τη δημιουργικότητα.

Ελένη Κωνσταντοπούλου,

Λογοθεραπεύτρια, MSc

Παραπομπές:

1.    Parents of young children: Why your Screen Time Matters, Too, Joanna Parga-Belinkie, 2023.

2.    How to build healthy digital habits: 5 Tips for families, American Academy of Pediatrics Center of Excellence on Social Media and Youth Mental Health (Copyright © 2023), 2023.

3.    Beyond screen time: Help your kids build healthy media use habits, Adapted from Beyond Screen Time: A Parent’s Guide to Media Use (Copyright © 2020 American Academy of Pediatrics), 2022.

4.    The Montessori Toddler; a parent’s guide to raising a curious and responsible human being, Simone Davies, 2019.

5.    Sudheer Kumar Muppalla, Sravya Vuppalapati, Apeksha Reddy Pulliahgaru, Himabindu Sreenivasulu. Effects of Excessive Screen Time on Child Development: An Updated Review and Strategies for Management, Cureus 15(6) (2023).

6.    Constantly connected: How media use can affect your child, adapted from Beyond Screen Time: A Parent’s Guide to Media Use (Copyright © 2020 American Academy of Pediatrics), (2023).

7.    Salima Kerai, Alisa Almas, Martin Guhn, Barry Forer & Eva Oberle. Screen time and developmental health: results from an early childhood study in Canada, BMC Public Health volume 22, article number: 310 (2022).

8.    Brae Anne McArthur, Suzanne Tough & Sheri Madigan. Screen time and developmental and behavioral outcomes for preschool children, Pediatric Research volume 91, pages1616–1621 (2022).

9.    Chloe Wilkinson, Dr Felicia Low, Sir Peter Gluckman. Screen time: the effects on children’s emotional, social, and cognitive development, (2021).

10. Tassia K. Oswald, Alice R. Rumbold, Sophie G. E. Kedzior, Vivienne M. Moore. Psychological impacts of “screen time” and “green time” for children and adolescents: A systematic scoping review, PLOS ONE 15 (9) (2020).

11. Gadi Lissak. Adverse physiological and psychological effects of screen time on children and adolescents: Literature review and case study, Environmental Research volume 164, pages 149-157 (2018).

12. https://www.healthychildren.org/

13. https://identifythesigns.org/

Εικόνα: Daniel K Cheung στο Unsplash.