Λίγα λόγια για την ηχολαλία
Η ηχολαλία είναι ένα φυσικό μέρος της γλωσσικής ανάπτυξης. Υπάρχουν δύο είδη ηχολαλίας:
1. η άμεση – δηλαδή, η επανάληψη λέξεων ή φράσεων που μόλις έχει ακούσει το παιδί και
2. η ετεροχρονισμένη/καθυστερημένη – δηλαδή, η επανάληψη λέξεων, προτάσεων, διαλόγων από ταινίες, στίχων από τραγούδια που μπορεί να έχει ακούσει το παιδί πριν από ώρες, ημέρες, εβδομάδες, μήνες.
Η ηχολαλία είναι ένας τρόπος επικοινωνίας για το παιδί, το οποίο δεν είναι ακόμη αναπτυξιακά έτοιμο να επεξεργαστεί και να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα. Σε τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά μπορεί να εμφανιστεί μεταξύ των 12 και 30 μηνών και συνήθως εντείνεται γύρω στους 30 μήνες ζωής. Όσο το εκφραστικό λεξιλόγιο του παιδιού εμπλουτίζεται και όσο αρχίζει να σχηματίζει και να παράγει γραμματικές δομές τόσο η ηχολαλία υποχωρεί. Σε νευροδιαφορετικά αναπτυσσόμενα παιδιά ωστόσο, η ηχολαλία μπορεί να επιμένει και μετά τους 30 μήνες και μπορεί να αφορά τα ειδικά ενδιαφέροντα του παιδιού, τα αγαπημένα του καρτούν ή άλλα γεγονότα και εμπειρίες από την καθημερινότητά του.
Η ηχολαλία δεν είναι μία προβληματική συμπεριφορά που πρέπει να εξαλείψουμε. Είναι ένα μονοπάτι που πρέπει να ακολουθήσουμε για να μάθουμε περισσότερα για το παιδί που έχουμε μπροστά μας: τι θέλει να μας πει, τι το κάνει χαρούμενο, τι το ενοχλεί, τι το αναστατώνει, κ.λπ.
Είναι σημαντικό:
-να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τη λειτουργία που έχει αυτή η συμπεριφορά του παιδιού,
-να μην προσπαθήσουμε να σταματήσουμε το παιδί ούτε να αγνοήσουμε αυτό που προσπαθεί να μας πει,
-να δείξουμε στο παιδί ότι το αφουγκραζόμαστε, κουνώντας το κεφάλι μας, κάνοντας ένα νεύμα ή/και χαμογελώντας, ακόμα και αν δεν έχουμε καταλάβει ακριβώς τι μας λέει,
-να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι εννοεί το παιδί και χρησιμοποιώντας απλές λέξεις να επαναλάβουμε αυτό που μόλις είπε.
Μερικοί από τους λόγους για τους οποίους ένα παιδί χρησιμοποιεί ηχολαλία είναι γιατί προσπαθεί:
-να επεξεργαστεί τη γλώσσα του περιβάλλοντός του,
-να αποθηκεύσει τη γλώσσα στη μνήμη του,
-να συμμετέχει σε μία συζήτηση με εναλλαγή σειράς,
-να εκφράσει μία ανάγκη του,
-να επικοινωνήσει το μήνυμά του,
-να ηρεμήσει.
Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιεί την ηχολαλία επειδή:
-ο ήχος που παράγεται από τα λόγια του μπορεί να του δώσει μία ικανοποιητική αισθητηριακή ανατροφοδότηση,
-μπορεί να είναι γλωσσικός επεξεργαστής Gestalt (εάν παρατηρούμε ετεροχρονισμένη ηχολαλία).
Χρειάζεται να είμαστε υπομονετικοί, καθώς μπορεί να είναι συχνή η συνεχής διατύπωση ερωτήσεων, ή η επανάληψη του ίδιου αιτήματος, ακόμη και αφότου το παιδί έχει λάβει την απάντηση.
Η επαναλαμβανόμενη άμεση ηχολαλία μπορεί να είναι ένδειξη απορρύθμισης. Σε αυτήν την περίπτωση, είναι σημαντικό να μειώσουμε το δικό μας λεκτικό φορτίο, να απλοποιήσουμε τη γλώσσα μας για να την προσαρμόσουμε στο επίπεδο του παιδιού, καθώς επίσης και να προσφέρουμε στο παιδί κατάλληλη αισθητηριακή υποστήριξη (σε συνεργασία με την εργοθεραπεύτρια/τον εργοθεραπευτή). Θα είναι ωφέλιμο να παρατηρήσουμε τι συμβαίνει αμέσως πριν και αμέσως μετά την επανάληψη λέξεων ή φράσεων, καθώς επίσης, σε ποιες στιγμές της ημέρας ή σε ποιες συγκεκριμένες καταστάσεις ή με ποιους συγκεκριμένους ανθρώπους παρατηρείται η μεγαλύτερη παραγωγή ηχολαλίας. Είναι εξαιρετικά χρήσιμο να κατανοήσουμε ποια εμπόδια, ενοχλήσεις ή ταλαιπωρίες μπορούμε να μειώσουμε τροποποιώντας το περιβάλλον του παιδιού. Είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε αν η ηχολαλία αυξάνεται σε μη δομημένες και απροσδόκητες δραστηριότητες ή σε στιγμές που μπορεί να προκαλέσουν άγχος, ή παρουσία αισθητηριακών ερεθισμάτων στα οποία το παιδί μπορεί να είναι υπερευαίσθητο. Παρατηρούμε, παρατηρούμε και παρατηρούμε ξανά προσεκτικά!
Θυμόμαστε:
· Να μειώνουμε τον αριθμό των ερωτήσεων που κάνουμε στο παιδί.
· Να χρησιμοποιούμε εύκολες λέξεις και φράσεις με φυσικό τρόπο καθώς παίζουμε ώστε να είναι πιο εύκολο για το παιδί να τις μιμηθεί.
· Να αλληλοεπιδρούμε με το παιδί ακολουθώντας τον ρυθμό του.
· Να μην προτρέπουμε και να μην πιέζουμε το παιδί για να παράγει λόγο.
· Να εξασκούμαστε στη χρήση δηλωτικής γλώσσα, δηλαδή να σχολιάζουμε, να περιγράφουμε και να αφηγούμαστε τα όσα βλέπουμε γύρω μας, τα όσα κάνει το παιδί και εμείς.
· Να κάνουμε παύσεις. Είμαστε εντάξει με τη σιωπή.
· Να παρέχουμε οπτικά βοηθήματα όπου κρίνεται απαραίτητο (οπτικοποιημένο πρόγραμμα, κάρτες με εικόνες/δράσεις, κ.λπ.) για την ενίσχυση της επικοινωνίας και τη μείωση του άγχους του παιδιού.
· Να διαμορφώνουμε ένα ήρεμο, προβλέψιμο, δομημένο, φιλόξενο και υποστηρικτικό περιβάλλον για το παιδί.
· Να διδάσκουμε στο παιδί τρόπους αυτορρύθμισης, δηλαδή δραστηριότητες για την αποφόρτιση της έντασής του.
· Να δίνουμε στο παιδί χώρο και χρόνο για λήψη πρωτοβουλίας.
· Να δείχνουμε στο παιδί ότι οι σκέψεις και οι ιδέες του έχουν αξία.
· Να σεβόμαστε και να δίνουμε σημασία σε όλες τις μορφές παιχνιδιού.
· Να διευκολύνουμε το παιχνίδι του παιδιού – όχι να το σαμποτάρουμε.
· Να δίνουμε χώρο στο παιδί για κίνηση.
· Να είμαστε υπομονετικοί και φιλοπερίεργοι.
· Να εκτιμάμε και να σεβόμαστε την επικοινωνιακή ποικιλομορφία που έχουμε μπροστά μας!
Σε κάθε περίπτωση, εάν υπάρχει κάτι που μας προβληματίζει στον λόγο και στην ομιλία του παιδιού μας, ή αν έχουμε απορίες και χρειαζόμαστε συμβουλές για την υγιή ενίσχυση του λόγου και της επικοινωνίας του παιδιού, καλό θα είναι να απευθυνθούμε σε έναν επαγγελματία λογοθεραπευτή, ο οποίος θα μας δώσει οδηγίες εξατομικευμένα για το παιδί μας.
Ελένη Κωνσταντοπούλου,
Λογοθεραπεύτρια, MSc
Παραπομπές:
1. Blanc, M. (2012). Natural Language Acquisition on the Autism Spectrum: The Journey from Echolalia to Self-Generated Language.
2. Arnold, K. (2022). Gestalt Language Processing Handbook.
3. Prizant, B., & Duchan, J. (1981). The functions of immediate echolalia in autistic children. Journal of Speech and Hearing Disorders, 46, 241–249.
4. Lewis, M. (2021). Echolalia. In: Volkmar, F.R. (eds) Encyclopedia of Autism Spectrum Disorders. Springer.
5. Pontis, M. (2023). ΑΥΤΙΣΜΟΣ, ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ (και τι όχι), ΣΥΝΤΟΜΟΣ πρακτικός οδηγός για εκπαιδευτικούς και γονείς. Εκδόσεις Δίπτυχο.
7. www.asha.org
Εικόνα: Μax Ηarlynking στο Unsplash.